Ιστορία του Καφηρέα (Κάβο Ντόρου)

Προέλευση ονομασίας

Καφηρέας, ακρωτήρι της Εύβοιας. Το όνομα του οποίου φέρει το  ευρύτερο τμήμα  του νοτιοανατολικού άκρου[1] του νησιού  και  αποτελεί την επίσημη ονομασία της περιοχής, η οποία  αναφέρεται σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων  και με αυτή την ονομασία ακόμα, επισημαίνεται σε χάρτες του μεσαίωνα[2]  αλλά και του 18ου αιώνα, όπως στη «χάρτα της Ελλάδας» του Ρήγα Φεραίου.

Κάβο ντόρος (Cavo D’oro)  επίσης είναι  η άλλη ονομασία του ακρωτηρίου και η οποία αποδόθηκε από Ιταλούς ναυτίλους του 14ου και 15ου αιώνα.

Εικάζεται ότι η πρώτη ονομασία που δόθηκε ήταν αυτή του Cavo duro[3] και που σημαίνει σκληρό ή δύσκολο πέρασμα, όμως η αντιγραφή από χάρτη σε χάρτη είχε ως αποτέλεσμα το u να γράφεται ως o και έτσι προήλθε η λέξη Cavo d’oro και η οποία αποτελεί έως σήμερα την λαϊκή ονομασία της περιοχής. Ενώ ακόμα  πολλοί ευρωπαίοι χαρτογράφοι του 17^ουκαι του 18^ουαιώνα επισημαίνουν το ακρωτήρι ως capo doro.

Ιστορία

Καφηρέας, ακρωτήρι της Εύβοιας, του οποίοι η γεωγραφική θέση, στο θαλάσσιο τμήμα όπου βρίσκεται (διέκπλους Καφηρέα) το καθιστούσε ως κομβικό σημείο που ένωνε την Αττική με την Μ. Ασία, ενώ ακόμα το ομώνυμο στενό υπήρξε πέρασμα όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και διαφόρων λαών της Μεσογείου και της Ανατολής (όπως Φοίνικες, Πέρσες)  που περιέπλεαν στην περιοχή κατά την αρχαιότητα, είτε για εμπορικούς ή  απλά για στρατιωτικούς σκοπούς.

Καφηρέας, η ονομασία του οποίου είναι συνώνυμη του βράχου-σκόπελος, και η οποία αναφέρεται σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων, όπως του Ηρόδοτου[4], Στράβωνα, Παυσανία κα, όπου μας δίνουν πληροφορίες, κυρίως, για  ναυάγια που συνέβησαν στην περιοχή και τα οποία είτε αποτελούν ιστορικά γεγονότα, είτε απλές εκδοχές μύθων.

Μυθολογία

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αίαντας μυθικός βασιλιάς της Λοκρίδας, κατά τη διάρκεια της επιστροφής από την Τροία, βυθίστηκαν όλα τα πλοία του, ενώ ο ίδιος ναυάγησε στην περιοχή του Καφηρέα, στη τοποθεσία Γύραι[5].

Αρχαία περίοδος

Στο Καφηρέα, επιστρέφοντας από την Τροία, ναυάγησε[6] ο στόλος των Ελλήνων ο οποίος έπεσε θύμα του βασιλιά Ναύπλιου, ο οποίος ήθελε να εκδικηθεί για το άδικο χαμό του γιου του Παλαμήδη, άναψε φωτιές στα βράχια για να υποθέσουν οι Έλληνες ότι πλησιάζουν σε ασφαλές λιμάνι.

Κατά τη διάρκεια, επίσης, της ναυμαχίας του Αρτεμισίου, οι Πέρσες θέλοντας να κυκλώσουν τον στόλο των Ελλήνων, τη στιγμή που περιέπλεαν στη περιοχή του Καφηρέα, ξέσπασε καταιγίδα με αποτέλεσμα να ναυαγήσουν[7] πολλά πλοία τους.

Η περιοχή του Καφηρέα, και συγκεκριμένα εκείνη που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του όρους Όχη, πιθανώς, να κατοικήθηκε κατά τη Β΄ χιλιετηρίδας πΧ και οι πρώτοι κάτοικοι, να ήταν διασκορπισμένοι σε μικρά χωριά (σποραδικά μικρά σπίτια ή καλύβες) σε όλη την ορεινή ή ημιορεινή πλευρά του Καφηρέα, έχοντας πατριαρχικό τρόπο ζωής, πιθανώς βοσκοί ή γεωργοί.

Πληροφορίες για τους κατοίκους της περιοχής, μπορούμε να αντλήσουμε  από τον Δίων Χρυσόστομο[8] ο οποίος ναυάγησε[9] (περίπου το 100μ.Χ) στις ανατολικές ακτές της Εύβοιας, στα Κοίλα και αναφέρει ότι οι κάτοικοι εκεί ήταν φιλόξενοι, περιποιητικοί και ότι πολλές φορές είχαν προσφέρει τη βοήθεια τους σε ναυαγούς στις ακτές της περιοχής[10].

Οικισμοί ή Πόλεις που υπήρξαν στην περιοχή του Καφηρέα, κατά την αρχαιότητα ήταν η Αρχάμπολης και η Γεραιστός.

Η Αρχάμπολη πρόκειται για ένα μεταλλείο  αλλά και πολιτεία που υπήρξε στην περιοχή, χωρίς όμως  να είναι γνωστό το όνομα της ή η χρονολογική περίοδο κατά την οποία άκμασε, σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες χρονολογείται μεταξύ του 8ου έως το 1ο αιώνα πΧ και εγκαταλείφθηκε κατά την Ρωμαϊκή εποχή.

Γεραιστός, η οποία υπήρξε από τα σημαντικότερα λιμάνια -της νότιας Εύβοιας-με αυτό της Καρύστου, και στο οποίο έβρισκαν καταφύγιο τα πλοία που διέπλεαν στο Καφηρέα, όταν επικρατούσαν δυνατοί άνεμοι. Αναφέρονται μάλιστα από τον Όμηρο διάφοροι Τρωικοί ήρωες, ο οποίοι βρήκαν καταφύγιο στο λιμάνι[11] του Γεραιστού.

Ακόμα κατά τη διάρκεια των περσικών πολέμων, μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ένα εγκατελειμένο τμήμα στρατού των Περσών, το οποίο βρισκόταν στους πρόποδες της Όχης, κατέφυγε σε μια ορεινή και πιο δυσπρόσιτη περιοχή του Καφηρέα, στην τοποθεσία[12] όπου βρίσκεται το χωριό Αντιά.

Βυζαντινή περίοδος

Τα περισσότερα χωριά του Κάβο ντόρου, καθώς και η τοποθεσία που βρίσκονται έως σήμερα, ανάγονται στην εποχή του Βυζαντίου. Η δημιουργία ή μετακίνηση οικισμών οφείλονται αφενός στον εποικισμό Αρβανιτών που έλαβε χώρα στη νότια Εύβοια το 15ο αιώνα, και αφετέρου στις επιδρομές πειρατών, που λυμαίνονταν τότε τις ακτές του Αιγαίου και ανάγκασαν πολλούς κατοίκους να μετακινηθούν στα πιο ορεινά σημεία της περιοχής.

Την εποχή εκείνη το στενό Καφηρέα, αποτελούσε φυσικά και πέρασμα των Βυζαντινών από τη Μ. Ασία προς την Αττική και την Πελοπόννησο, ενώ ακόμα την περίοδο της Ενετοκρατίας υπήρξε θέατρο συγκρούσεων  μεταξύ των πειρατών και των Ενετικών πλοίων[13].

Η περιοχή του Καφηρέα, κατά τον 13^ο αιώνα, αποτελεί το χώρο δράσης -σε πρώτη φάση-του ιππότη Λικάριου, ο οποίος κατέφυγε σε ένα φρούριο κοντά στο σημερινό χωριό Ζαχαριά και πραγματοποιούσε διάφορες επιδρομές στις γύρω περιοχές. Ακόμα  η συμμαχία που σύμπραξε  με το Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η Παλαιολόγο, είχε ως αποτέλεσμα ο τελευταίος να αποστείλει το στόλο[14] του-υπό τον Αλέξιο

Φιλανθρωπινό-και να αποβιβάσει αρκετή φρουρά για το φρούριο[15]  σε αυτή την περιοχή[16].

Μετά την 4^η  Σταυροφορία οι συνθήκες ευνόησαν μια ευρύτερη μετακίνηση πληθυσμών προς τη νότια Βαλκανική, σκληροτράχηλοι και εμπειροπόλεμοι Αρβανίτες[17] κατέβηκαν προς τα Ελληνικά εδάφη, ύστερα και από διατάγματα Βυζαντινών αυτοκρατόρων, με σκοπό να αποτελέσουν στοιχείο ενόχλησης των Φράγκων και Ενετών, κατακτητών του Ελλαδικού χώρου[18].

Οι Ενετοί ευνόησαν την παραμονή τους στην Εύβοια[19], και ιδίως στη περιοχή του Κάβο ντόρου, πρώτον διότι η περιοχή είχε ερημώσει εξαιτίας των διαφόρων ταραχών και κυρίως τις πειρατείας και έτσι η παρουσία ανθρωπίνου δυναμικού ήταν επιτακτική ανάγκη και δεύτερον για να τους χρησιμοποιήσουν ως εμπροσθοφυλακή σε περίπτωση πολέμου.

Έτσι όρισαν την περιοχή, στη βόρεια πλευρά του όρους Όχη, σημείο εγκατάστασης των Αρβανιτών, φθάνοντας έως την κεντρική Εύβοια[20], περιμετρικά από τα μεγάλα αστικά κέντρα της εποχής εκείνης, δημιουργώντας έτσι ένα είδος «ζώνη άμυνας»

Το χωριό Πλατανιστός κτίσθηκε[21] κατά τον 14^ο  αιώνα από κατοίκους του Καστριού, που κατέφυγαν εκεί εξαιτίας των επιδρομών των πειρατών.

Το χωριό Κόμητο και Ζαχαριά ανάγονται σε αυτή την περίοδο, αν λάβουμε υπόψη την ονομασία του πρώτου, όπου στη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή ήταν τίτλος αξιωματικού πεζοπόρου τμήματος στρατού αντίστοιχο αυτού του συνταγματάρχη. Ενώ του δεύτερου οφείλεται στον Καρυστινό ιππότη Λικάριο ο οποίος είχε εγκαταστήσει το φρούριο του στην περιοχή, οι κάτοικοι τον ονόμαζαν Ζαχαρία.

Το χωριό Καψούρι, μέχρι τον 14^ο  αιώνα, ήταν κτισμένο κατά μήκος της χαράδρας της Αρχάμπολης, οι επιδρομές όμως, πιθανώς των Ενετών ή των τούρκων, ανάγκασαν τους κατοίκους να καταφύγουν και να εγκατασταθούν στην τοποθεσία που είναι έως σήμερα[22].

Περίοδος τουρκοκρατίας

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (29 Μαΐου 1453), οι τούρκοι κατέλαβαν σταδιακά και τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο, η Εύβοια καταλήφθηκε το 1470.

Την εποχή εκείνη πολλοί κάτοικοι του Κάβο ντόρου και ιδίως Αρβανίτες, αποφεύγοντας τους τούρκους κατέφυγαν προς το νησί Άνδρο, Ύδρα ενώ ακόμα πολλοί κάτοικοι από άλλες περιοχές της Ελλάδας κατέφυγαν προς το Κάβο ντόρο, εφόσον αποτελούσε μια, σχετικά, δυσπρόσιτη και απομωνομένη περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι την περίοδο εκείνη, πολλοί κάτοικοι της Καρύστου, εξαιτίας της σκληρότητας των τούρκων, κατέφευγαν προς τα ορεινά χωριά της περιοχής.

Την περίοδο της τουρκοκρατίας, έλαβε χώρα ο δεύτερος εποικισμός των Αρβανιτών, ο οποίος ήταν μικρότερης κλίμακας και διήρκεσε έως τον 16ο αιώνα. Οι τούρκοι χρησιμοποιούσαν ως πάγια τακτική την μετακίνηση πληθυσμών, ένας λόγος ήταν η παρουσία ανθρωπίνου δυναμικού σε περιοχές που είχαν ερημώσει, αλλά και κυρίως γιατί ήθελαν να αποδυναμώσουν πληθυσμούς, όπως των Αρβανιτών όπου θα μπορούσαν μελλοντικά να αποτελέσουν στοιχείο ενόχλησης αλλά και αντίστασης εναντίων τους[23].

Το χωριό Ευαγγελισμός κατοικήθηκε την περίοδο, της τουρκοκρατίας, ενώ το χωριό Πρινιά από Έλληνες της Μ. Ασίας που κατέφυγαν στο Κάβο ντόρο κατά τον 15ο αιώνα, αξίζει να σημειωθεί ότι επώνυμα κατοίκων στην περιοχή που υπάρχουν ακόμα και σήμερα είναι ενδεικτικά της καταγωγής τους.

Το χωριό Πλατανιστός[24] και το χωριό Καψούρι, αποτελούσαν τότε κτήμα τούρκων αξιωματούχων της εποχής εκείνης, στο τελευταίο μάλιστα υπάρχει τοποθεσία που λέγεται ακόμα και  σήμερα «ράπι τούρκουτ» αρβανίτικη λέξη που σημαίνει «πλατάνι τούρκου».

Κατά τα Ορλωφικά έγινε η ναυμαχία (ναυμαχία της Άνδρου) μεταξύ του Ρωσοελληνικού στόλου του Λάμπρου Κατσώνη και του τουρκικού στόλου, κοντά στην περιοχή του χωριού Ευαγγελισμός, στις 7 Απριλίου του 1790.

 

 

Μετά την Απελευθέρωση

Η Εύβοια απελευθερώθηκε με διπλωματικές διαπραγματεύσεις, οι τούρκοι αποχώρησαν από το νησί σταδιακά το 1832, ενώ η παράδοση της Καρύστου έγινε στις 9 Απριλίου του 1833. Πολλοί κάτοικοι του Κάβο ντόρου, και κυρίως Αρβανίτες, οι οποίοι είχαν εξισλαμισθεί με τη βία ή απλά ήταν κρυπροχριστιανοί, δεν έφυγαν όπως οι τούρκοι αλλά εκχριστιανιστήκαν και εντάχθηκαν σταδιακά στην Ελληνική κοινωνία, διατηρώντας κάποια στοιχεία ιδιαιτερότητας όπως η διάλεκτος, τα επίθετα, κάποια έθιμα κτλ. Αξίζει να σημειωθεί ότι τους κρυπροχριστιανούς στην περιοχή, οι τούρκοι τους αποκαλούσαν σκωπτικά[25] «σαμπάνηδες» ή «μουρτάτες».

Την εποχή εκείνη κτίσθηκε στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα το χωριό Αμυγδαλιά[26], το οποίο μέχρι τότε ήταν νοτιότερα του χωριού Ζαχαριά σε μια δυσπρόσιτη περιοχή, με βραχώδεις ακτές για μεγαλύτερη ασφάλεια από επιδρομές τούρκων ή πειρατών από τη θάλασσα.

Σημαντικό γεγονός στην περιοχή , κατά τους χρόνους της Επανάστασης, ήταν ναυμαχία του Καφηρέα στις 20 Μαΐου του 1825, όπου οι σφοδροί άνεμοι που ευνόησαν τους Έλληνες καθώς και η συνοχή και αποφασιστικότητα των ναυάρχων του Ελληνικού στόλου, Αποστόλη Νικολή, Γεωργίου Ανδρούτσου και Γεωργίου Σαχτούρη έτρεψαν σε φυγή το τουρκικό στόλο. Η ναυμαχία σημειώθηκε μεταξύ του ακρωτηρίου Καφηρέα και της περιοχής Γεραιστού, σημερινό Καστρί.

Το 1836 με βασιλικό διάταγμα  όλα τα χωριά του Κάβο Ντόρου ανήκαν την εποχή εκείνη στον Δήμο Καρύστου, διοικητική διάρθρωση που διήρκεσε έως το 1912 όπου τότε συσταθήκαν οι κοινότητες[27] Πλατανιστού, Κομήτου και Αμυγδαλιάς.

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, κτίστηκαν και τα πρώτα σχολεία της περιοχής,  ενώ ακόμα  τότε χρησιμοποιούνταν και οικίες ως αίθουσες  διδασκαλίας.

20ος αιώνας
Κατά τη διάρκεια του Β παγκοσμίου πολέμου, τα χωριά όντως απομωνομένα και δυσπρόσιτα είχαν την δική τους πορεία, αξίζει να σημειωθεί ότι οι Γερμανοί κατακτητές δεν έφθασαν ποτέ έως εκεί, ενώ ακόμα κατά τη διάρκεια της κατοχής,  πολλοί που έμεναν στην Αθήνα και  κατάγονταν από τα χωριά, κατέφυγαν, εξαιτίας της πείνας και όχι μόνο, στην γενέτειρα τους.

Γεγονότα που συνέβησαν στην περιοχή την εποχή εκείνη, αφορούν κυρίως ναυτικές επιχειρήσεις Ελληνικών δυνάμεων, όπως εκείνη του υποβρύχιου[28] «Τρίτων» το οποίο είχε προκαλέσει τεράστια προβλήματα, στα πλοία των Ιταλών και Γερμανών αντίστοιχα, και το οποίο βυθίστηκε στην περιοχή.

Μετά την δεκαετία του 50 ο συνολικός αριθμός των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής ξεπερνούσε και αυτόν της Καρύστου. Σταδιακά όμως άρχισε η μετανάστευση των κατοίκων προς τις πόλεις της Αθήνας και της Καρύστου από τα τέλη του 1970 και η οποία έγινε πιο αισθητή στα μέσα της δεκαετίας του 80 οπού τότε παρουσιάζεται και η μεγαλύτερη καμπή για τα χωριά της περιοχής.

Επίλογος

Σήμερα αποτελεί μια περιοχή με ελάχιστους κατοίκους, άγνωστη και απομονωμένη, έχοντας τη δική της θέση πάνω στο χάρτη και παραμένοντας γνωστή από το ακρωτήρι της, το οποίο  αποτελεί πέρασμα των πλοίων και φέρει το όνομα Κάβο Ντόρος, μια περιοχή που υπάρχει και ζει στο δικό της χωροχρόνο.

---

[1] Μεταξύ των ακρωτηρίων Κάβο Μαντέλου και Καφηρέα.

[2] Επισημαίνεται ως Cape Caphereous. (λατινική λέξη)

[3] Από το κείμενο  με τίτλο «Περιοδεύουσες» πόλεις και χωριά στο γεωγραφικό κόσμο των χαρτών του Αιγαίου: Λάθη και σκοπιμότητες.  Χαράλαμπος Κουτελάκης Δρ. Βυζαντινής αρχαιολογίας-ιστορικός.

[4] Ηρόδοτου, Ουρανία 7.1

[5] Βράχοι-σκόπελοι μεταξύ του Καφηρέα και της Γεραιστού, εικάζεται ότι πιθανώς να βρίσκονται ανατολικά του σημερινού οικισμού Καστρί. Αναφορά για τις Γύρες γίνεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια δ΄500-510.

[6] Απολλόδωρου Επιτομή. VI.7 -11

[7] Ηρόδοτου Ιστορίαι. Ουρανία 13.1

[8] Χρυσόστομος VII 7 «ταυτ΄, είπεν, εστίν τα κοίλα της Εύβοιας λεγομένα, όπου κατενέχθεισαν ναυς ουκ εστί σωθείη» (ευρισκόμενος στο Καφηρέα). Αρχείο Ευβοϊκών μελετών, τόμος Θ σελ.25

[9] Πιθανώς στο σημερινό χωριό Άγιο Δημήτριο ή στο Γιαννίτσι.

[10] Αν λάβουμε υπόψη ότι η ευρύτερη περιοχή γύρω από το όρος Όχη, είναι όμοια σε όλο το φάσμα της δεν αποκλείεται να ισχύει το ίδιο και για τους κατοίκους στην περιοχή του Καφηρέα, την εποχή εκείνη.

[11] Ομήρου Οδύσσεια γ΄176-179

[12] Αρχείο Ευβοϊκών μελετών, «Πέρσες στον Ευβοϊκό» 1959 τόμος ΣΤ σελ.257

[13] Αρχείο Ευβοϊκών μελετών. Τόμος Β «Η δράση του φραγκοκαρυστινού ιππότη Λικάριου» σελ. 48

[14] Τόμος Β σελ. 49

[15] Το φρούριο του ήταν κάπου κοντά στο σημερινό χωριό Ζαχαριά.

[16]Η αποβίβαση της Βυζαντινής φρουράς τότε  έγινε ίσως στη σημερινή Χαρχάμπολη;

[17] Η Βυζαντινή ιστορικός Άννα Κομνηνή στο βιβλίο Αλεξιάδα, (Βιβλίο 4 -4.8.4) αναφέρει την περιοχή Αρβάνων.

[18] Από την εγκυκλοπαίδεια δομή

[19] Ο εποικισμός Αρβανιτών στην νότια Εύβοια έγινε το 1402 και το 1425. Αρχείο Ευβοικών μελετών, τόμος Ε «Εποίκισης Αρβανιτών στην Καρυστία και στην Αττική» σελ.137 Κώστας Η. Μπίρης.

[20] Όλα τα χωριά της  περιοχής κατοικήθηκαν από Αρβανίτες εκτός από την Κάρυστο, το Μαρμάρι , τα Στύρα  και τα χωριά Πλατανιστός. Αντιά,  ακόμα πολλά χωριά της νότιας Εύβοιας  φέρουν ακόμα και σήμερα Ελληνικές ονομασίες όπως η Αμυγδαλιά, Κόμητο , Άγιος Δημήτριος, Πόθι κ.α

[21]  «ας γνωρίσουμε την Κάρυστο» σελ84

[22] Ιστορία της Νήσου Εύβοιας. Κ. Γουναρόπουλος

[23] Εγκυκλοπαίδεια δομή.

[24] Αρχείο Ευβοικών μελετών.

[25] Αρχείο Ευβοικών μελετών.

[26] Αρχείο Ευβοϊκών μελετών, τόμος Κ σελ101

[27] Φ.Ε.Κ  Α  245/1912

[28] Από τη βικιπαίδεια, μαρτυρίες επίσης για τη δράση υποβρυχίου τότε  στην περιοχή υπάρχουν ακόμα και σήμερα.