Κάβο Ντόρος: Κρυπτοχριστιανοί στην διάρκεια της τουρκοκρατίας

Οι επισκέψεις ξένων και Ελλήνων αρχαιολόγων ή λογιών στο Κάβο Ντόρο ξεκινούν μετά την απελευθέρωση και ενσωμάτωση της Εύβοιας στο Ελληνικό Κράτος (1832), βασική αιτία όπου δεν υπήρξε ανάλογη κίνηση κατά την τουρκοκρατία  αποτέλεσε ο αστικός μύθος ότι οι κάτοικοι της περιοχής αποτελούνταν από άρπαγες και με κατώτερα ένστικτα ανθρώπους, οι όποιοι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές ακόμα και κατά των ναυαγών των ακτών της περιοχής, χωρίς να διαθέτουν ευγενή αισθήματα ή κάποιους κώδικες τιμής.

Συνεπώς για ένα διάστημα τεσσάρων περίπου αιώνων δεν υπάρχει καμία επιτόπια καταγραφή από ευρωπαίους ή Έλληνες περιηγητές ,παρά μόνο από σημειώσεις όσων αντίκριζαν από τη θάλασσα τα εκεί χωριά, διερχόμενοι από στενό του Καφηρέα. Οι πρώτες επισκέψεις και καταγραφές ξεκινούν με την Απελευθέρωση της Εύβοιας , ενώ συγγραφείς που επισκεφτήκαν ή είχαν μαρτυρίες από τους κατοίκους κατέγραψαν σημαντικές πληροφορίες για τους κατοίκους εκεί.

Κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας τα χωριά ονομάζονταν «σαμπανοχώρια» και τους κατοίκους τους «σαμπάνηδες», «μουρτάτες» σκωπτικές ονομασίες των τούρκων εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν υπήρχε διευκρίνηση για το θρήσκευμα των κατοίκων εκεί. ο Ιωάννης Φιλήμων αναφέρει σχετικά  Εν τη επαρχία της Καρύστου ανατολικώς και επί του ακρωτηρίου του Καφηρέως υπήρχον οι λεγόμενοι Καβοδορίται (Καφήρειοι), ους οι Καρύστιοι τούρκοι παρωνόμαζον περιφρονητικώς «σαμπάνιδας»

Όπως σε πολλές περιοχές του Ελλαδικού χώρου έτσι και εκεί λόγω των συνθηκών οι κάτοικοι ήταν Κρυπροχριστιανοί, άνθρωποι που κρυφά ασπάζονταν την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, τελούσαν γιορτές και στις οικίες τους να είχαν ιερές εικόνες.

Από αναφορές συγγραφέων μετά το 1832 , πληροφορούμαστε ότι ο Επίσκοπος Καρύστου δεν είχε διορίσει ιερέα στα χωριά-για το φόβο των τούρκων-ενώ όταν ερχόταν ιερέας στα χωριά εκεί, τελούσε στις οικίες την βάπτιση και διάφορες άλλες ακολουθίες.

Ο Κ. Γουναρόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά : «Φανερώς μεν ήσαν μωαμεθανοί, εν τω κρυπτώ δε Χριστιανοί ούτοι μήτε τζαμιά και Εκκλησίας, μήτε ιμάμας και ιερείς είχον, μήτε Χριστιανοί μήτε μωαμεθανοί θεωρούμενοι. Οι λεγόμενοι Χριστιανοί εβάπτιζον τα τέκνα αυτών δεκαετή και δεκαπενταετή, ότε ήρχετο ιερεύς εις τα χωριά, ήτοι Καψούριον, Κόμητον, Αντιά. Άγιον Δημήτριο, Πόθι διότι ο επίσκοπος Καρύστου εφοβείτο ίνα πέμψη προς αυτούς ιερείς. Οι τοιούτοι δε, ως μηδεμία θρησκεία ανήκοντες, εκαλούντο σκωπτικώς Αχρειανοί, Σαμπάνοι, Μουρτάται, δηλαδή μικτοί και ακάθαρτοι..»

Η παράδοση να τελούνται μυστήρια και ακολουθίες στις οικίες των κατοίκων ήταν κάτι που επικρατούσε ως τα μέσα του 20^ου αιώνα, μαρτυρίες παλαιοτέρων αναφέρουν την τέλεση βαπτίσεων, αρραβώνων, νυμφεύσεων στα σπίτια ενώ αργότερα μεταφέρθηκαν προς τους Ιερούς Ναούς των επιμέρους χωριών.

Άξιο παρατήρησης αποτελεί και το γεγονός για την ύπαρξη ή μη Εκκλησιών κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας στην περιοχή, αναφορές συγγραφέων μιλούν ότι δεν υπήρχε κάποιος ναός την εποχή εκείνη. Θεωρία σωστή; Εν μέρη ναι. Καθότι οι περισσότεροι ιεροί ναοί κτίστηκαν την περίοδο 1910-1920 πάνω σε παλαιότερους. Άρα να κτίστηκαν από το 1831 και έπειτα; Η να προϋπήρχαν ήδη σε πιο δύσβατα σημεία;

Στο χωριό Ευαγγελισμός υπάρχουν –νοτιοδυτικά του οικισμού- στη θέση «φαλάρι» ερείπια εκκλησίας ονομαζόμενη «Άγιος Πέτρος» παλαιότεροι θυμούνται ήδη αυτή την κατάσταση, να υπήρξε άραγε ήδη από τον 19^ο αιώνα ή και 18^ο ; πιθανώς. Στο ίδιο χωριό βορειοδυτικά αναφέρεται θέση με την ονομασία «Καλογέρι», αναφορές γηραιότερων μιλούν για την ύπαρξη Μοναστηριού (πιθανώς μοναστηριακό εξάρτημα υπαγόμενο σε κάποιο Μοναστήρι της Άνδρου) τα ερείπια του οποίου πλέον έχουν χαθεί.

Να σημειωθεί ότι υπάρχουν Εικόνες όπως εκείνη που απεικονίζει τον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου» και αναφέρει χρονολογία 1894 ενώ η «Μεταμόρφωση του Σωτήρος» γράφει 1922.

Ο παλαιότερος Χριστιανικός ναός στο Κάβο Ντόρο συναντάτε στο χωριό Ζαχαριά , πιθανότατα να χρονολογείτε από την εποχή της τουρκοκρατίας συμφώνα με μαρτυρίες, η ύπαρξη μαρμάρινων κιόνων (τα οποία εξαφανιστήκαν) καθώς επίσης ότι είναι σε μη ορατό σημείο η χρονολογία κατασκευής της ενισχύουν αυτήν την άποψη.

Επίσημη καταγραφή για την ύπαρξη παρεκκλησίου έχουμε για εκείνο του «Προφήτη Ηλία» στο όρος Όχη, από τον άγγλο περιηγητή John Hawkins ο οποίος το 1792 σε μια περιήγηση του ανακαλύπτοντας τυχαία τα αρχαία κτίσματα εκεί, κάνει αναφορά για την ύπαρξη ενός παρεκκλησίου.

Ενώ μεταγενέστεροι συγγραφείς αναφέρουν ότι οι κάτοικοι προσέρχονταν όταν γιόρταζε ενώ μετά την Θεία Λειτουργία κατέρχονταν προς το καστανόλλογο όπου έτρωγαν τα εδέσματα όπου είχαν μαζί τους.

Η έλλειψη Παιδείας, η άγνοια καθώς και η απομόνωση είχε ως αποτέλεσμα οι κάτοικοι ναι μεν  εκεί να έχουν μια πίστη προς τον Χριστό, δεν αποκλείεται βέβαια να υπήρχαν προσμείξεις με διάφορες δοξασίες ή προλήψεις , εν τούτοις παρέμειναν, όσο τους επέτρεπαν οι δυνάμεις τους και οι συνθήκες, πιστοί στην Ορθοδοξία, δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι μετά την απελευθέρωση δεν ακλούθησαν τους τούρκους αλλά παρέμειναν  στην πατρίδα τους.

Μέτα το 1832 όλοι οι κάτοικοι βαπτιστήκαν χάρης στο ζήλο και την επιμέλεια του οπλαρχηγού Νικόλαου Κριεζώτη ο οποίος έγινε ανάδοχος των κατοίκων εκεί , χαρακτηριστικά γράφει ο Ιωάννης Φιλήμων  «Η επελθούσα όμως αποκατάστασις του 1833 απήλλαξε της περαιτέρω θρησκευτικής παραλυσίας και λοίμης τους ανθρώπους αυτούς, εξ ων και οι τούρκοι σαμπάνηδες εδέχθησαν το βάπτισμα ζήλω και επιμελεία του Νικολάου Κριεζώτου, αναδόχου γενομένου όλων»

Μολονότι τους τέσσερις αιώνες σκλαβιάς και καταπίεσης από τους τούρκους, οι κάτοικοι του Καφηρέα, κρυφά μπροστά στις εικόνες να άναβαν το καντήλι, να έκαναν το Σταυρό τους, να προσεύχονταν στο Θεό, στην Παναγία, στον Άη- Γιώργη στη δική τους γλώσσα ή διάλεκτο, όπως το ένιωθαν εκείνοι με ένα τρόπο άγνοιας, αμάθειας αλλά και αυθεντικότητας, ενώ ο Νικόλαος Κριεζώτης οποίος θεωρείται από τους κορυφαίους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης στην Εύβοια, δικαίως θα χαρακτηρίζονταν ως ο ανάδοχος του Κάβο Ντόρου.

Χρόνια Πολλά, Καλή Ανάσταση & Καλό Πάσχα σε όλους!