Η μορφή του Αγίου Γρηγορίου του Ε’ - η συνάντηση του με κατοίκους από την Κάρυστο

Η μορφή που συνδέθηκε με την Επανάσταση του 1821 ή με τις μέρες αυτές του Αγώνα ηταν αυτή του Γρηγορίου του Ε’ πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως που μαζί με τον Ρήγα Φεραίο θεωρούνται οι πρωτομάρτυρες της εθνικής παλιγγενεσίας.

Τα χρόνια που έζησε ήταν κάτω απ’ τον τουρκικό ζυγό για ολόκληρη την Ελλάδα και η επανάσταση ξεκίνησε αρχικά πλησίον της Βασιλεύουσας αλλά και της Ρωσίας δηλ. στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες. Οι συνθήκες όμως δεν επέφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, που θα σήμαινε ότι το ελληνικό κράτος θα έφτανε μέχρι και τα μέρη αυτά, αλλα καταπνίγηκε στις περιοχές εκείνες αλλα καρποφόρησε στα μέρη της Πελοποννήσου, της Στερεάς κτλ.

Η θητεία του στον πατριαρχικό θώκο σημαδεύτηκε από τον αφορισμό του προς την επανάσταση, κάτι που έκανε μελετητές, ιστορικούς να διίστανται οι απόψεις του και πολλοί να μέμφονται εναντίων του.

Η πραγματικότητα είναι ότι πολλές φορές ακόμη και εξέχουσες μορφές εκτός από τόλμη ενίοτε λειτουργούν και με σύνεση ή φαινομενικά όταν οι συνθήκες είναι σκληρές. Με την κίνηση αυτή που δεν αποκλείεται να ήταν ένα είδος αποπροσανατολισμού αλλα και για να προστατέψει από τυχών αντίποινα τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης.

Η έναρξη της επανάσταση στη Μολδοβλαχία ξεκίνησε στις 22 Φεβρουαρίου, ο σουλτάνος το έμαθε την 1 Μαρτίου και στις 2 συζητούσε με τον πατριάρχη επί 5 ώρες , ο οποίος έμενε απαθής (προσπαθώντας να κερδίσει χρόνο υπέρ των επαναστατημένων Ελλήνων) κατόπιν πιέσεων του σουλτάνου εξεδόθητε ένας αφορισμός στις 11 Μαρτίου και που χρειάζονταν χρόνο να αντιγραφεί καθώς επίτηδες ήταν χειρόγραφος και η διάδοση του θα καθυστερούσε, συν τοις άλλοις παρέμεινε κρυφός δηλ. ούτε εξέχοντες Φαναριώτες το γνώριζαν. Ακόμη το κείμενο ήταν φαινομενικά αφορισμός (καθώς δεν χαρακτήριζε με  αρνητικά επίθετα τους πρωταίτιους αλλα απλά με τα ονόματα τους) ακόμη στο έγγραφο περιλαμβάνονταν ονόματα επισκόπων της συνόδου που υπέγραφαν, τα οποία  ήταν ανύπαρκτα καθώς και οι μητροπόλεις που ήσαν. Δηλ, ένα έγγραφο με προχειρότητα και μακροσκελές για να καθυστερεί η σύνταξη του και  η διανομή του, καθώς θα επηρέαζε αρνητικά τους επαναστατημένους Έλληνες.

Το δεύτερο χαρτί με τον αφορισμό που συντάχτηκε στις 20 Μαρτίου, καθώς ο σουλτάνος υποψιάστηκε ότι εμπαίζονταν, το μετέφερε (δηλ τα αντίγραφα ) με δικούς του ταχυδρόμους, αλλά και πάλι οι λέξεις που αναγράφονταν ούτε καν είχαν τις βαριές κατηγορίες ενάντια των επαναστατημένων.

Πρακτικά έχουμε ένα φαινομενικό αλλά όχι πραγματικό αφορισμό και αυτό μετά από πίεση του σουλτάνου και για σκοπό την παραπλάνηση και τον εφησυχασμό των τούρκων.

Οι επίσκοποι που θα έβλεπαν τον αφορισμό, γνωρίζοντας τις διαδικασίας και τις λέξεις που χρησιμοποιούνται, αμέσως θα αντιλαμβανόταν ότι είναι απλά άκυρος και ψεύτικος και να μην λαμβάνονταν υπόψιν από τους Έλληνες. Ακόμη μέσω αυτού του εγγράφου πληροφορούσε τους Έλληνες ότι η Ρωσία δεν θα πρόσφερε καμιά βοήθεια, άλλωστε είχαν αποκηρύξει και τον Υψηλάντη, με απλά λόγια όχι μόνο ένας άκυρος και αντικανονικός αφορισμός ήταν αλλα αποτέλεσε και ένα «κωδικοποιημένο» μήνυμα προς τους Επαναστατημένους Έλληνες.

Η συνάντηση του με κατοίκους από την Κάρυστο

Η σκληρότητα των τούρκων σε κάποια μέρη ήταν πολύ έντονη, στην Εύβοια και ιδιαίτερα στα μέρη της Καρυστίας ήταν άνευ προηγουμένου, μάλιστα οι τούρκοι της Καρύστου ήταν από τους σκληρότερους

Οι καρυστινοί μην αντέχοντας αυτή την κατάσταση συνέστησαν επιτροπή και κρυφά με καΐκι μέσω της Γεραιστού (σημερινό Καστρί) έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να συναντήσουν τον πατριάρχη και εν συνεχεία μέσω αυτού να γίνει ακρόαση αυτών στο σουλτάνο.

Παρακάτω το απόσπασμα που αναφέρει το συγκεκριμένο συμβάν

«παρεδόθη μάλιστα υπό της Ιστορίας η πληροφορία, ότι γενικώτερον εν ευβοια, ειδικώτερων δ’ εις την Κάρυστον, έζησαν οι πλέον σκληροί και αμόρφωτοι τούρκοι, διπράξαντες βαρβαρότητας ποικίλου είδους κατά των ταλαιπώρων Ελλήνων κατοίκων… Φορολογίαι, αγγαρίαι, μέχρι σημείου αι γυναίκες του χωριού Πλατανιστού να φέρουν κάθε εβδόμάδα επί των ώμων αυτών φορτίον ξύλων εις τον διοικητήν της Καρύστου, υπήρξαν ένα συνεχές μαρτύριον των χριστιανών της περιοχής εκείνης. Έννοια δικαίου δεν υπήρχεν εκεί, μεχρι τοιούτου σημείου, ώστε εν απελπισία αυτών ηναγκάσθησαν οι Καρυστινοί να αποστείλωσιν επιτροπήν. Κρυφίως μέσω του ακρωτηρίου Γεραιστού αναχωρήσασαν, εις την Κωνσταντινούπολιν, η οποία παρουσιασθείσα εις τον αοιδιμο πατριάρχην Γρηγόριο τον Ε , εγενετο δεκτη, τη μεσολαβησει αυτού, υπό του σουλτάνου … και κατορθωσε να επιτύχη την δίωξιν των αδελφών της οικογένειας σελήμ-μπέη, ή χατζή, τυραννικώς φερόμενων προς αυτούς.»

Αρχιμ. Χρυσοστομου Θέμελη (1955), Η Ιερά Μητρόπολις Καρύστου δια μέσου των αιώνων. σελ. 37

Μέσα από ένα συμβάν πληροφορούμαστε ότι οι συνθήκες της εποχής οδήγησαν κάποιους κατοίκους αυτής της πόλης του νησιού, την Κάρυστο, να φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη και να συναντηθούν με τον μετέπειτα εθνομάρτυρα Γρηγόριο τον Ε’.

Αποτίμηση

Ο Άγιος Γρηγόριος απαγχονίστηκε τον Απρίλιο του 1821 την ήμερα του Πάσχα, ο ίδιος μολονότι γνώριζε ότι θα εκτελούνταν δεν εγκατέλειψε την Πόλη , παρότι του προτάθηκε, επέλεξε να παραμείνει στην θέση του.

Θεωρείται εθνομάρτυρας αλλα και Άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία, ο απαγχονισμός του συγκλόνισε τους Έλληνες αλλα και άλλαξε την στάση της Ρωσίας όπως γράφτηκε κάπου. Αποτελεί μια εμβληματική μορφή και πρωτομάρτυρα της Επανάστασης, που στις μέρες του όχι μόνο στέφτηκε με επιτυχία αλλα ειχε ήδη παγιωθεί και θα αποτελούσε την βάση του νέου ελληνικού κράτους. Μια επανάσταση όχι μόνο με ένοπλους αλλα και άοπλους ήρωες.